PARTIA DEMOKRATIKE SHQIPTARE LINDJA, ZHVILLIMI DHE VEPRIMTARIA

Harta për shtrirjen e fiseve dhe shteteve Ilire në Ballkan

Duke iu referuar studiuesve të ndryshëm Maqedonia si shprehje daton që nga koha Antike. Për të kanë shkruar historianë grekë e romakë, por edhe ato të kohës re. Fama e Maqedonisë Antike si shtet u rrit në kohën e dy sundimtarëve të kohës antike, Filipit II dhe Aleksandrit të Madh – Lekës, në shekullin IV p. e. së re. Në kohën e të parit Maqedonia u ngritë si shtet dhe u forcua nga pikëpamje ushtarake, ndërsa në kohën e Aleksandrit, i cili nga e ëma, Olimbia, ishte nip i ilirëve, Maqedonia u zgjerua duke përfshirë hapsirën më të madhe të Ballkanit, Azinë e Vogël, Egjiptin, Mesopotaminë, rrafshnaltën e Iranit dhe Afganistanit për t’u shtrirë deri te lumi Ind. Kjo ishte Perandoria më madhe e krijuar në kohërat antike para-romake.

Autorët e ndryshëm duke u bazuar në të dhënat e burimeve nga antika na ofrojnë shënime pak a shumë reale për Maqedoninë. Kështu, Georges Castellan, në librin e tij “Histori e Ballkanit1 thekson se:

Maqedonia si emër daton që nga kohërat antike. Ajo përmendet në veprat e autorëve antikë…

Por, prejardhja e emrit >>Maqedoni<< është e errët. Në lashtësi, diskutohej nëse banorët e kësaj krahine që shtrihej në veri të Heladës, ishin grekë apo thrakas të helenizuar. Nën udhëheqjen e Filipit II dhe Aleksandrit, Maqedonia fitoi emër, i cili do të përmendet edhe gjatë periudhave të mëvonshme historike, si provincë apo si shprehje gjeografike. Ai gjithashtu thotë se: Aleksandri, i quajtur i Madh, u bë kampion i një panhelenizmi që sundoi Azinë e Vogël , Egjiptin, Azinë Jugperëndimore dhe zotëroi krahinat deri në Indi. Por, perandoria e tij nuk mundi të qëndrojë unike pas vdekjes së tij. Ajo u coptua midis ushtarakëve të Aleksandrit. Ndërkaq, Maqedonia “origjinale” (ajo Ballkanike), u përpoq të mbajë kontrollin mbi Greqinë, por u përfshi në luftëra të shumta në mes qyteteve të Heladës. Grindjet midis pasardhësve të Aleksandrit, i dhanë rastin Senatit romak të ndërhyjë në gadishull. Gjatë shekullit III e II para e. së re, legjionet romake u dukën në bregun lindor të Adriatikut dhe pasi i mundën ilirët, i nënshtruan maqedonasit dhe grekët. Kështu i gjithë gadishulli u gjend nën një pushtet të vetëm, nën atë romak 2.

Autori tjetër Edwin E. Jacques 3 në librin “Shqiptarët”, vëllimi I, thotë:

Kur Filipi II u lirua si peng që ishte në Tebë dhe u kthye në atdhe, në Maqedoni, në v.359 para e. së re hypi në fronin mbretëror duke caktuar rezidencën dhe kryeqytetin e monarkisë maqedonase në Pela, afër Selanikut. Në fazën e parë të strategjisë së tij kombëtare ishte bashkimi i vetë Maqedonisë. Pasi Filipi u shqua si një udhëheqës i fuqishëm, kjo bëri që të fitonte besnikërinë e krerëve të fiseve dhe të krijonte ndërgjegjen kombëtare maqedonase. Sa me bindje e sa me forcë ai krijoi aleancën e fiseve të pavarura në malësinë perëndimore. Duke u martuar me Olimbinë, krijoi një aleancë të ngushtë me Molosët e Epirit. Gjithashtu, Filipi arriti t’u shkëpuste atinasve disa prej kolonive të tyre tregtare përgjatë bregut të Egjeut. Kështu për herë të parë në histori të tri mbretëritë pellazge: Maqedonia, Epiri dhe Iliria, dmth. Shqiptarët e hershëm, u vunë nën një prijës, nën mbretin Filip II. … Aleksandri III, biri i Filipit, i njohur edhe me emrin Leka, lindi në korrik të vitit 356 para e. së re, në Pela” 4.

Ndërkaq, historianët e sotëm maqedonas përpiqen që Maqedoninë Antike ta shpjegojnë si atdhe të parë të tyre, duke u përpjekur të argumentojnë se populli i sotëm maqedonas është pasardhës i maqedonasve antik. Në librin “Historia e popullit maqedonas” thuhet, se:

Filipi II ( 359-336 para e. së re ) pasi formoi ushtrinë e vet, falangën, krijoi një shtet të fortë e të centralizuar. Ai ndërhynte në ngatërresat e qytet-shteteve greke dhe arriti t’i mund ato. Në kuadër të shtetit të tij hynin fiset maqedonase: Brigët, Pellagonët, Eordët, Botijakët, Edonët, Peonët etj. Mbreti Filipi II u martua me Olimbinë, vajzën e sundimtarit të fisit ilir Neoptolemit, e cila në verë të vitit 356 para e. së re e solli në botë trashëgimtarin e shtetit, Aleksandrin 5.

Në të gjithashtu thuhet, se:

me bashkimin e fiseve të ndryshme në kuadër të shtetit të centralizuar maqedonas, në krye me Filipin e II, u rrumbullaksua procesi i formimit të popullit maqedonas 6.

Kjo historiografi nuk merr parasysh faktin se shumica e fiseve që përmenden janë fise ilire, ndërsa nga ana tjetër në kohërat antike nuk kanë ekzistuar popujt në kuptimin e sotëm, por vetëm fise të ndryshme apo territore të caktuara që kanë rënë nën sundimin e ndonjë sundimtari të fuqishëm.

Në vitin 168 p. e. së re Maqedonia ra nën sundimin romak, ndërsa në vitin 148 p. e. së re ajo u bë provincë e thjeshtë romake. Me ndarjen e Perandorisë romake më 395, Gadishulli ballkanik u bë pjesë e Perandorisë Lindore romake – Bizanti, e me këtë provinca e dikurshme e Maqedonisë u bë pjesë përbërëse e saj. Në shekullin XIV dhe XV hapësirat e Ballkanit ranë nën sundimin e Perandorisë Osmane dhe ngelën aty gjer në prag të Luftës së Parë Botërore. Rajoni i dikurshëm i Maqedonisë antike me Traktatin e Bukureshtit, të vitit 1913 u nda midis Greqisë, Bullgarisë dhe Serbisë 7.

Në fakt, duhet thënë se Maqedonia nuk u përmend për afro dymijë vjet, që nga rrënia e saj nën Perandorinë romake e deri në fillim të shekullit XX. Poashtu, gjatë tërë historisë nuk ka ekzistuar asnjë përpjekje e ndonjë populli për të ringjallur shtetin me emrin Maqedoni.

Ideja për një Maqedoni si shtet lindi nga fundi i shekullit XIX. Atëherë doli në skenë një lëvizje e fuqishme, që njihet me emrin VMRO. Sipas platformës politike të saj Maqedonia do të duhej të ishte një “Zvicër ballkanike” ku do të jetonin në barazi të plotë bullgarët, shqiptarët, turqit, vllehët, grekët etj. Duke u nisur nga parimet e lartpërmendura, edhe përkundër kundërthënieve, më 1903 shpërtheu kryengritja, e cila njihet me emrin kryengritja e Ilindenit. Ngjarjet kryesore të kësaj kryengritje u zhvilluan në hapësirat, ku jetonin shumica shqiptare. Për shkak të karakterit çlirimtar të kryengritjes së Ilindenit, shqiptarët morën pjesë aktive në të. Këtë e dëshmojnë edhe shumë autorë sllavo-maqedonas, të cilët kanë shkruar për këto ngjarje.

Kështu, Todor Simovski 8, një autor maqedonas, në punimin e tij “Për pjesëmarrjen e kombësive në kryengritjen e Ilindenit”, thotë:

- “…përpjekjet e para për një shtet maqedonas filluan aty kah fundi i shekullit XIX, nën ndikimin

e lëvizjeve çlirimtare të popujve fqinj, të cilët tentonin të çlirohen nga sundimi shekullor osman. Kështu nën ndikimin e këtyre lëvizjeve, edhe tek sllavo-maqedonasit u formua organizata “VMRO”, nën ndikimin e së cilës, në vitin 1903, shpërtheu kryengritja e Ilindenit. Kryengritja kryesisht kishte karakter antiosman. Prandaj, asaj iu bashkëngjitën dhe e ndihmuan edhe shqiptarët. Pa ndihmën e shqiptarëve ajo vështirë se do të kishte sukses, kur dihet se ajo u zhvillua kryesisht në viset e banuara më tepër me shqiptarë. Ai thotë se: “Shqiptarët kishin merita të veçanta për Komitetin dhe kryengritjen e Ilindenit, që ishin bartës të sigurtë dhe të mirë të armëve, barutit dhe materialit tjetër ushtarak” .

Në lidhje me çështjen e kryengritjes së Ilindenit dhe luftën e shqiptarëve në këtë periudhë kanë shkruar edhe historian tjerë maqedonas, si: Aleksandër Hristovi 9, Orde Ivanovski 10, po ashtu për këtë flitet edhe në “Historinë e popullit maqedonas” 11, që tregojnë për pjesëmarrjen e shqiptarëve në ate kryengritje.

Edhe pse kryengritja e Ilindenit për disa ditë u shua nga forcat ushtarake osmane, kjo ishte ngjarja e parë me rëndësi historike për popujt që jetonin në Maqedoni. Këto ngjarje shënuan zanafillën historike të bashkëpunimit në mes maqedonasve dhe shqiptarëve dhe gatishmërinë e këtyre dy popujve të robëruar, për t’u çliruar nga zgjedha osmane.

Shteti i sotëm, Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë shtrihet midis Bullgarisë, Greqisë, Shqipërisë, Serbisë dhe Kosovës. Sipas pozitës gjeografike, ajo përfshin hapësirën, ku kryqëzohen rrugët dhe hekurudhat në drejtimin Veri-Jug, që lidhin Greqinë dhe Kosovën e Sërbinë dhe vijat komunikative Lindje-Perëndim, që lidhin Shqipërinë dhe Bullgarinë. Shkupi është një nga nyjet kryesore komunikative në Maqedoni dhe në Ballkan. Popullsia që jeton brenda kufijve të Republikës së Maqedonisë, sipas statistikës zyrtare përbëhet kryesisht nga : sllavo-maqedonasit, shqiptarët, turqit, vllehët, romët, serbët, bullgarët etj. Përbërja e larmishme e popullatës në Republikën e Maqedonisë është rrjedhojë e së kaluarës historike. Dyndjet apo kalimet e popujve të ndryshëm nëpër gadishullin Ballkanik si dhe pushtuesit e shumtë të këtyre trojeve kanë lënë gjurmët e tyre edhe në Maqedoni, sikurse në vendet tjera fqinje.

Banorët më të lashtë të Maqedonisë së sotme, Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë, që përmenden tek autorët antikë grekë e romakë, janë fiset ilire, trakase dhe helene. Këto të dhëna na lënë të kuptojmë se sot, trashëgimtarët e banorëve më të vjetër të këtij shteti, janë shqiptarët që jetojnë këtu. Kjo për shkak të një fakti shumë të qartë, se pasardhësit e ilirëve janë shqiptarët, pasardhësit e helenëve janë grekët, ndërsa si pasardhës të trakëve të vjetër nuk përmendet ndonjë popull i sotëm, përpos hapësirës gjeografike “Trakia”, që shtrihet në Bullgarinë e sotme. Historianët sllavë përpiqen që të dëshmojnë se populli i sotëm maqedonas është pasardhës i maqedonasëve antikë. Tërë kjo bëhet për shkak të politikës ditore maqedonase, për të arsyetuar krijesën dhe ekzistimin e shtetit të sotëm “Republika e Maqedonisë”, si vazhdimësi historike e Maqedonisë antike. Por, për saktësinë e kësaj teorie sllave nuk ekzistojnë fakte shkencore relevante të historiografisë së huaj, prandaj përpjekje në këtë drejtim është jo shkencor.

Fiset sllave që erdhën më vonë në hapësirat gjeografike të Ballkanit, u vendosën këtu përgjithmonë. Ky proces i vendosjes dhe kolonizimit të gadishullit Ballkanik pati reperkusione të mëdha për popullatën autoktone ilire në Ballkan.

Grupe të ndryshme sllave, që në shekullin VI u vendosën në rrethinat e Selanikut (qendër e rëndësishme Ballkanike). Kolonizimi sllav mori përmasa të mëdha në shekullin VII. Perandoria bizantine në këtë periudhë ishte në luftë me Persinë dhe nuk ishte në gjendje të ndalë procesin e depërtimit të sllavëve. Si rezultat i kolonizimit sllav, u ndërrua struktura etnike e hapësirave Ballkanike. Në “historinë e popullit maqedonas” thuhet:

me shndërrimin e Maqedonisë në tokë sllave u krijua simbioza midis sllavëve të ardhur dhe popullsisë vendase maqedonase (që ishte pakësuar) 12. Si rezultat i simbiozës midis sllavëve dhe popullsisë së vjetër vendase maqedonase, pak nga pak tek sllavët u imponua emri i vjetër i vendit >>Maqedoni<< . Në këtë mënyrë, pas asimilimit definitiv të popullatës së vjetër maqedonase, nga etnosi sllav, erdhi në shprehje “ populli-etnosi13.

Është më se e vërtetë se elementi “shumicë” i sllavëve të vendosur në hapësirat Ballkanike, ka pasur ndikim të madh, jo vetëm në ndërrimin e strukturës etnike, por edhe në ndërrimin e toponimisë (emrave të vendbanimeve, lumenjve, maleve, ultësirave dhe krahinave të tëra). Por, assesi nuk mund të jetë e vërtetë se etnosi i vjetër maqedonas është asimiluar tërësisht, ashtu siç synojnë të vërtetojnë historianët e sotëm sllavë sepse shtrohet pyetja dhe dilema tjetër: Pse nuk u asimiluan tërësisht helenët apo ilirët ? Në fakt, procesi i asimilimit të tërësishëm ka mundur të ndodhë në ato hapësira gjeografike, ku presioni i sllavëve ka qenë më i madh, sidomos në luginën e Vardarit, Moravës apo në rrafshirat pjellore Trakase. Por një proces i tillë s’ka mundur të ketë ndikim të madh në viset kodrinoro-malore të Maqedonisë së sotme apo të Shqipërisë.

Konferenca e Londrës ( 1913 ), e njohu pavarësinë e Shqipërisë, por e sanksionoi ndarjen e hapësirave gjeografike dhe të popullit shqiptar si tërësi, në dy pjesë gati të barabarta. Gjysma e kombit shqiptar mbeti në përbërje të Shqipërisë së pavarur, ndërsa gjysma tjetër hyri në përbërje të Mbretësisë Serbe.

Pas Luftës së Parë Botërore, Shqiptarët etnikë që mbetën jashtë kufijve të Shqipërisë, u futën në përbërje të Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene, që pak më vonë u quajt Mbretëria e Jugosllavisë.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, edhe përkundër propagandës komuniste për “vetëvendosjen e popujve”, ajo jo që nuk ndodhi me shqiptarët, por hapsirat e tyre etnike u coptuan në shumë shtete. Komunistët u ofronin shqiptarëve të drejta dhe barazi “fiktive”, siç ishte rasti me Mbledhjen e ASNOM, më 2 gusht 1944, në Prohor Pçinski. Lidhur me këtë Prof. Dr. Gjorgji Caca thotë:

“Republika Socialiste e Maqedonisë, sot është ajo që asnjëherë nuk ka qenë. Ajo është kështu, sepse është formuar në Luftën e përbashkët të popullit maqedonas së bashku me kombësinë shqiptare dhe turke … “ 14.

Në Kuvendin e ASNOM-it, ku u themelua Maqedonia si republikë në kuadër të Jugosllavisë Federale, u miratua “Deklarata e ASNOM 15 për të drejtat themelore të qytetarëve të Maqedonisë demokratike …” Me këtë deklaratë, vërtetohet barazia e të gjithë qytetarëve të shtetit federal maqedonas para ligjit, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre kombëtare, gjinore, racore dhe fetare dhe garantohen të gjitha të drejtat dhe liritë kombëtare të kombësive. Në këtë dokument shumë të rëndësishëm historik për popujt e Maqedonisë nuk flitet askund, në veçanti për popullin maqedonas, por flitet për të gjithë popujt që kontribuan për çlirimin dhe shpalljen e Republikës së Maqedonisë, që ishte bërthama e shtetit të ardhshëm sovran të Maqedonisë.

Këtë e vërteton edhe Kiro Gligorov në librin e tij, ku shkruan:

” Në vendin ku u mbajt mbledhja e ASNOM-it, mbahej llogari se në Maqedoni, së bashku me maqedonasit, jetojnë edhe kombësi tjera, ndërsa përfaqësues të tyre kishte në njësitë partizane, në këshilla. Për këtë arsye ishte e natyrshme që edhe në Kuvendin e ASNOM-it dhe trupat e tij u përfshinë njerëz nga të gjitha kombësitë – Turq, Shqiptarë dhe Vlleh ” 16.

Në periudhën e pas Luftës së Dytë Botërore Maqedonia, e cila njihej si subjekt vetëm brenda Jugosllavisë socialiste ka kaluar nëpër disa faza juridiko-kushtetuese:

Në fazën e parë, me Ligjin kushtetues të Maqedonisë, u bënë ndryshime në përkufizimin e Republikës. Ajo u definua kështu :

“ Republika Popullore e Maqedonisë është shtet socialist demokratik i popullit punonjës të Maqedonisë, vullnetarisht të bashkuar me popullin punonjës të Republikave tjera popullore në Republikën Federative Popullore të Jugosllavisë, si shtet federal i popujve sovranë dhe të barabartë ” 17.

Faza e dytë e ndryshimeve kushtetuese, të aprovuara nga Kuvendi i Republikës Popullore të Maqedonisë, më 12 prill 1963, vazhdoi deri në shpalljen e Kushtetutës së vitit 1974 18. Me këtë kushtetutë Maqedonia quhej “ Republika Socialiste e Maqedonisë”, dhe ajo definohet si :

“ Bashkësi shtetërore socialiste demokratike e popullit në Maqedoni, e themeluar në bazë të pushtetit të popullit punonjës dhe vetëqeverisjes ” 19.

As në fazën e parë dhe as në të dytën, Maqedonia nuk përkufizohet si shtet nacional i maqedonasëve.

Në fazën e tretë Kushtetuta e re e qartësoi përbërjen e popujve të Republikës së Maqedonisë. Kjo ishte kushtetuta e vitit 1974, e cila e definon Maqedoninë kështu:

“ Republika Socialiste e Maqedonisë është shtet nacional i popullit maqedonas dhe shtet i kombësisë shqiptare dhe turke në të, bazuar në sovranitetin e popullit, pushtetit dhe vetëqeverisjes së klasës punëtore dhe të gjithë njerëzve punonjës dhe bashkësi socialiste demokratike vetëqeverisëse të popujve punonjës dhe qytetarëve, të popullit maqedonas dhe me të të barabartë të kombësisë shqiptare dhe turke ” 20.

Nga definicioni i aktit më të lartë juridik për Maqedoninë si shtet i maqedonasve, shqiptarëve dhe turqve mund të konstatohet se kjo i përgjigjej realitetit historik për kontributin e dhënë të popujve të saj dhe përbërjes etnike të kësaj republike multinacionale.

Periudha e mëvonshme, sidomos ajo pas vitit 1981, shënoi fillimin e proceseve retrograde në të gjitha hapësirat shqiptare të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë. Ngjarjet e “ Pranverës studentore” të vitit 1981, në Prishtinë dhe qendrat e tjera, u cilësuan nga pushteti sllavo-komunist si “kundërrevolucion “ 21. Në kuadër të kësaj platforme filloi procesi i marrjes me dhunë edhe atyre pak të drejtave kombëtare të shqiptarëve, të fituara në Jugosllavi. Persekutimet, ndjekjet, vrasjet, burgimet, dënimet drakonike, shpifjet nga shërbimet e fshehta jugosllave, u bënë përditshmëri dhe pas tyre u arritën edhe ndryshime juridiko-kushtetuese. Në Kosovë, këto ndryshime u bënë me anë të dhunës ushtarako-policore, ndërsa, në Maqedoni, ata u bënë me elegancë, pa ndonjë konflikt me përmasa të gjëra.



1 Georges Castellan, “ Histori e Ballkanit “, Çabej, Tiranë, 1996.

2 Po aty, 30, 31-32.

3 Edwin E. Jacques, “ Shqiptarët ”- vëllimi I, Kartë e Pendë,1996, 132-133 dhe 137.

4 Po aty, 132-139.

5 Institut za nacionalna istorija, “ Istorija na makedonskiot narod ”, II, Skopje, 2000, 33.

6 Po aty, 233.

7 Fjalori enciklopedik, Shtëpia botuese BACCHUS, Tiranë, 2002, 450.

8 Institut za nacionalna istorija, “Knjiga za Ilinden”, Skopje, 1969, 200. ( Punim i autorit Todor Simovski “Për pjesëmarrjen e kombësive në kryengritjen e Ilindenit”).

9 Institut za nacionalna istorija, “Knjiga za Ilinden”, Skopje, 1969, 118. ( Punim i autorit Aleksandar Hristov “Organizimi i pushtetit në teritorin kryengritës në kohën e kryengritjes së Ilindenit”).

10 Po aty, f. 160.

11Historia e popullit maqedonas ”, >>Flaka e vëllazërimit<<, Shkup, 1983, 154.

12 Institut za nacionalna istorija, “ Istorija na makedonskiot narod ”, II, Shkup, 2000, 287.

13 Po aty, 291.

14 Prof. Dr. Gjorgji Caca, “Ustavniot razvitok na SRM”, Slluzhben vesnik na SRM, Skopje, 1983 (Parathënie e librit në fjalë, 8.

15 Prof. Dr. Gjorgji Caca, “ Ustavniot razvitok na SRM ”, Slluzhben vesnik na SRM, Skopje, 1983, 39.

16 Kiro Gligorov, “Makedonija e se shto imamo”, vtoro izdanie, Skopje, 60.

17 Prof. Dr. Gjorgji Caca, “ Ustavniot razvitok na SRM “ , Slluzhben vesnik na SRM, Skopje,1983, 58.

18 Po aty, 63.

19 Po aty, 65.

20 Po aty, 78.

21 Shih: E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në ish-Jugosllavi, 474-475.